PFAS
Eind oktober 2024 deelde Wetterskip Fryslân met de gemeente de resultaten van een algemeen monitoronderzoek op het inkomende afvalwater op de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) in Fryslân. Daaruit blijkt dat er in Heerenveen een afwijkend patroon en een verhoogde concentratie van PFAS is gevonden. Dat is ook het geval bij twee andere RWZI’s: die van Vlieland en die van Sneek. Wetterskip adviseerde de drie betrokken gemeenten om nader onderzoek uit te laten voeren.
In het water dat Wetterskip Fryslân na zuivering loost op het oppervlaktewater van het Nieuwe Heerenveens Kanaal zitten hogere PFAS-concentraties. Omdat het geloosde water direct sterk verdunt in het oppervlaktewater, zijn er volgens GGD Fryslân voor het oppervlaktewater geen risico’s voor de volksgezondheid: de hoeveelheden PFAS in dit geloosde water zitten ruim onder de advieswaarden voor zwemmen. Wel geldt het advies om niet direct in de buurt van een lozingspijp van een rioolwaterzuivering te zwemmen, te vissen of water te gebruiken. Het is daarnaast verstandig om alleen te zwemmen op officiële zwemwaterlocaties. Op deze locaties controleren Wetterskip Fryslân en de FUMO de waterkwaliteit en veiligheid. Deze locaties zijn te vinden op de website zwemwater.
Onderzoek
Voorop staat dat we willen weten waar de PFAS vandaan komt om daarna de oorzaak ook bij de bron aan te kunnen pakken. We hebben daarom met de FUMO en Wetterskip Fryslân afspraken gemaakt om in de aanvoerleidingen naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie monsters te gaan nemen en te analyseren. De verwachting is dat er eind april een eerste uitkomst bekend is.
In Heerenveen moeten er in negen verschillende aanvoerleidingen op de RWZI monsters worden genomen. Het gemeentelijk afvalwater uit de wijken in Heerenveen, de dorpen uit de omgeving en van de bedrijventerreinen komt er onder andere op uit. Dat maakt het onderzoek complex: wat is de herkomst en hoe kunnen we die laten aanpakken?
Wat is PFAS?
PFAS is een verzamelnaam voor duizenden chemische stoffen, gemaakt door de mens. Het zijn ‘forever chemicals’ omdat ze nauwelijks afbreken en zich daardoor ophopen in het milieu. Tot voor kort zag men vooral de voordelen van PFAS. Het wordt gebruikt in de antiaanbaklaag van bakpannen, in brandwerend schuim, maar ook om kleding en schoenen waterdicht of -afstotend te maken. Het zit zelfs in toiletpapier.
Het inzicht in de risico’s van PFAS wordt steeds duidelijker. PFAS zijn sinds november 2024 in de wetgeving opgenomen als één van de Zeer Zorgwekkende Stoffen en Nederland heeft met een aantal andere Europese landen een oproep gedaan om de gehele groep PFAS op Europees niveau te gaan verbieden.
PFAS en gezondheid
Kom ik als inwoner in contact met deze afwijkende hoeveelheid PFAS?
De verhoogde waardes van de PFAS lopen via het riool naar de rioolwaterzuivering. Daar komt u als inwoner of bezoeker niet direct mee in aanraking. Wanneer Wetterskip Fryslân het zo goed mogelijk gezuiverde water loost, verdunt dit in het oppervlaktewater. Wetterskip heeft bij het lozingspunt gemeten, en komt dan over meerdere metingen op gemiddeld 54 ng PEQ/L in het water.
Dat is ruim onder de advieswaarden voor zwemmen die liggen op 280 ng PEQ/L. Dit zijn de meest recente advieswaarden van het RIVM. Op het punt van het lozingspunt is er dus geen gezondheidsrisico door PFAS voor de mensen die daar met het water in aanraking komen.
Heeft deze PFAS invloed op het kraanwater?
Nee, dat is niet aan de orde. Vitens gebruikt altijd opgepompt water uit grondwaterbronnen en zuivert dit voor het uit de kraan komt. Vitens analyseert het opgepompte water (ruwwater) ook op PFAS. Daarin zien zij geen verhoogde concentraties.
Kan ik in of op het water van het Nieuwe Heerenveense Kanaal recreëren?
Het geloosde water verdunt in het oppervlaktewater. Op het water kun je gewoon varen of kanoën. De GGD adviseert wel om nergens direct in de buurt van een lozingspunt te gaan zwemmen.
Voor zwemmen in het kanaal geldt dat het géén officiële zwemplek is, en men dit altijd op eigen risico doet. Het is verstandig om alleen te zwemmen op officiële zwemwaterlocaties. Op deze locaties controleren Wetterskip Fryslân en de FUMO de waterkwaliteit en veiligheid. Deze locaties zijn te vinden op de website zwemwater.nl
Kunnen we vissen die we vangen in dit water eten?
Het kan wel, maar het advies van het RIVM is om altijd te variëren met het eten van zelf gevangen vis. Want voor vis wordt de risicogrens voor PFAS landelijk bijna overal overschreden.
Kan ik water uit het Nieuwe Heerenveense Kanaal gebruiken voor ons vee?
Er zijn geen gezondheidsrisico’s voor mens en dier. De hoeveelheid gezuiverd water die vanuit de rioolwaterzuivering het Nieuwe Heerenveens Kanaal stroomt, is klein. Daardoor verdunt het geloosde water snel in het oppervlaktewater.
Bron opsporen
Hoe voorkom je afwijkende PFAS-vervuiling?
PFAS kan via verschillende wegen in het milieu terechtkomen. Bijvoorbeeld afvalwaterlozingen, het gebruik van producten die PFAS bevatten en via de lucht.
Kunnen huishoudens bijdragen aan PFAS-vervuiling?
Ja, via producten zoals waterafstotende sprays en schoonmaakmiddelen.
Welke stappen worden genomen om PFAS-vervuiling in de toekomst te voorkomen?
Dit hangt af van de onderzoeksresultaten. Landelijk wordt al gewerkt aan strengere regels voor PFAS-lozingen.
Wat gebeurt er als een bedrijf verantwoordelijk blijkt te zijn?
De gemeente of provincie toetst de naleving van de vergunning en kan via toezicht en/of handhaving optreden (sanering/boetes).
Wat gebeurt er na het onderzoek?
Dat is nog niet bekend. Het kan zijn dat we niet precies de bron vinden. Als dat wél zo is, dan wordt er een plan van aanpak gemaakt om de vervuiling terug te dringen/te stoppen.
Wanneer weet de gemeente meer?
Het kost in Heerenveen door de verschillende aanvoerleidingen naar de RWZI nog wel even tijd voor er iets meer te zeggen is. We verwachten in april meer te weten over de onderzoeken en de richting/locatie waarin we verder onderzoek kunnen doen.
Wie veroorzaakt de afwijkende PFAS-waarde?
Dat is niet bekend. In Heerenveen komen negen verschillende stromen uit onder andere wijken, dorpen en bedrijventerreinen uit in de rioolwaterzuiveringsinstallatie. Het onderzoek dat gedaan wordt, bestaat uit het nemen van monsters op verschillende plekken in de inkomende stelsels, tot er een (of meer dan een) van de negen leidingen kan worden aangemerkt als de PFAS-aanvoerende leiding. Dan nog moet er getrechterd worden tot een bron.
Ook oudere, zogenaamde historische, lozingen kunnen een rol spelen. In dat geval is het niet terug te herleiden naar een bron.
Wat is PFAS
Hoe groot is het probleem van PFAS in Nederland?
PFAS komt wereldwijd voor, vooral rond industriegebieden en waterzuiveringen. Het is een langdurig milieuprobleem.
Wat doet de overheid om PFAS aan te pakken?
Er komen strengere regels voor PFAS-lozingen en er wordt gewerkt aan methoden om vervuiling op te ruimen.
Wat is PFAS
PFAS is een groep chemische stoffen die in veel producten wordt gebruikt. Denk aan de anti-aanbaklaag van bakpannen, maar ook aan materialen die schoenen of kleding waterdicht maken, of blusschuimen.
Wie onderzoekt wat
Wie is verantwoordelijk voor het onderzoek?
Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de inzameling en het transport van stedelijk afvalwater dat vrijkomt bij de in de gemeente gelegen percelen.
Wetterskip Fryslân heeft volgens de Omgevingswet de verplichting om het afvalwater te zuiveren.
Het Wetterskip doet de bemonstering in de aanvoerleidingen op de RWZI. De FUMO (omgevingsdienst) verzorgt de bemonstering in het rioolstelsel, in opdracht van de gemeente en de Provincie.
